Współdziałanie świadomości przedmiotu i podmiotu dla osiągnięcia wyznaczonego celu pedagogicznego nazywa Kotłowski procesem wychowawczym lub pedagogicznym.

Efektem pojedynczych aktów lub procesów wychowawczych są fakty pedagogiczne, na które składają się:

• pożądane stany świadomości wychowanka

• oparte na nich działania wychowanków

• nowe sytuacje wychowawczego

W procesie tym występują po obu stronach świadome podmioty, mające wolność wyboru postępowania i nie zawsze są skłonne do podporządkowania się woli jednej ze stron (najczęściej wychowawcy).

Pedagog ma małą możliwość wywoływania pożądanych zmian w świadomości wychowanka z tego powodu, iż nie dysponuje środkami pozwalającymi na kontrolę ich przebiegu.

Oddziaływania intuicyjne – są podświadomym syntetyzowaniem znanych sposobów wychowawczych lub też naśladowaniem jednego z nich, w wyniku często długich lat praktyki, obserwacji i kumulacji doświadczeń.

Cele wychowania:

• Nie powinny być formułowane w sposób ostry i wyraźny; nie są one w stanie uwzględnić odmiennych warunków ich stosowania ze względu na poszczególne środowiska życia i psychiczne właściwości dzieci oraz samych wychowawców.

• Nie podlegają też kryteriom prawdy i fałszu, gdyż są zestawem norm postępowania, czyli powinności, które powinny się zrealizować w świadomości wychowanka.

• Są one zadaniami do realizacji, które można waloryzować w kategoriach ich adekwatności do określonej ideologii, filozofii wartości, czy ich zgodności z warunkami społecznymi w jakich mają być realizowane.

Wychowawca dążąc do określonych celów wychowawczych doświadcza trzech sfer swojej działalności pedagogicznej:

• Sfery faktów, w której przyjmuje rolę badacza rzeczywistości wychowawczej m. in. Stan rozwoju psychofizycznego dziecka i jego środowiska wychowawczego, program wychowania i kształcenia itp.

• Sfery powinności (norm, ideałów, modeli wychowawczych), a więc dedukowanie norm moralnych z określonej ideologii i ich uzasadnianie.

• Sfery prakseologii pedagogicznej, czyli zasad i metod działania jest swoistego rodzaju pomostem prowadzącym od tego co jest, do tego, co powinno być.